Եթե Փաշինյանը մնա այլոց անկողիններում, օրակարգում կլինի ոչ թե «Զանգեզուրի միջանցքի» տրամադրումը, այլ Սյունիքի կարգավիճակը
Իրան-Իսրայել հակամարտությունը թևակոխում է ավելի ծանր փուլ իր բոլոր դրսևորումներով՝ թե՛ թիրախային, թե՛ քաղաքացիական կառուցվածքներին ուղղված հարվածների առումով։ Դրան հավելենք, որ Իրանն արդեն անցել է նորագույն հրթիռներով Իսրայելին հարվածելուն, այլ խոսքով, էսկալացիան նվազելու փոխարեն, աստիճանաբար ստանում է ավելի սուր բնույթ։ Կողմերից յուրաքանչյուրը լի է իր նպատակին հասնելու հաստատակամությամբ, ինչն էլ նշանակում է, որ գոնե այս պահին հակամարտությունը դադարելու միտումներ չեն նկատվում։
Այս հակամարտության համատեքստում չափազանց կարևոր է Թրամփի կողմից հնչեցված հայտարարությունը, որով նա կոչ էր անում Թեհրանի բնակիչներին լքել քաղաքը։ Իհարկե նման կոչը կարող է Իրանին ճնշելու հոգեբանական քայլ լինել, բայց հաշվի առնելով Թրամփի նախօրոք արած հայտարարությունները, որ եթե Իրանը չհամաձայնի մեր պայմաններին, ուրեմն դրան հաջորդելու է անխուսափելի աղետը, ապա չի բացառվում նաև ԱՄՆ-ի կողմից հարվածը Իրանին, ինչն էլ իր հերթին բերելու է Միացյալ Նահանգների ուղիղ ներգրավվածությանը հակամարտությանը։
Իհարկե, այս ամենը դեռ չի նշանակում Իրանի կապիտուլյացիա։ Նախ Իրանն իր հազարամյա պետականության ավանդույթներով ու պատմությամբ այն երկիրը չէ, որին հնարավոր լինի հեշտությամբ ծնկի բերել, բացի այդ չի բացառվում, որ հակամարտության ինչ-որ փուլում կողմերն այնուամենայնիվ նստեն բանակցությունների, քանի որ այս պատերազմը կարող է ներքաշել նաև այլ գերտերությունների, որի արդյունքն էլ կլինի թե՛ համաշխարհային, թե՛ միջուկային պատերազմը։
Բայց քանի դեռ այս հակամարտությունը սրվում է, այնքան ավելի է դամոկլյան սուրը կախվում Հայաստանի գլխին։ Իզուր չէ, որ Իրան-Իսրայել պատերազմի հենց սկզբից Ադրբեջանը կրկին սկսեց խոսել «Զանգեզուրի միջանցքի» մասին։ Ներկայիս իրավիճակում Ադրբեջանի համար ստեղծվել են այնպիսի պայմաններ, որ նա իր նպատակին կարող է հասնել նաև նենգ ճանապարհներով։ Խոսքը նրա կողմից ուղիղ էսկալացիայի մասին չէ, այդ վտանգը երբևէ չի չեզոքացվել, այլ հակառակը՝ ցանկացած զիջում էլ ավելի է մեծացրել դրա հավանականությունը։ Հայաստանն այս պահին կանգնած է երկակի վտանգի առաջ, քանի որ Սյունիք կարող են ներխուժել ոչ միայն, կամ ոչ թե ադրբեջանական զինուժը, այլ իրանցի ադրբեջանցիները։
Այս քայլը Ադրբեջանին կազատի պետական մակարդակով առաջնային պատասխանատվությունից ու հնարավորություն կտա իր ազգակիցների «անվտանգությունն» ապահովելու նպատակով դիմել քայլերի։ Թե՛ ադրբեջանական, թե՛ թուրքական քարոզչությունն ինտենսիվորեն գեներացնում է ադրբեջանցիների «պատմական հայրենիք» վերադառնալու գաղափարը, և չմոռանանք, որ Ադրբեջանը «պատմական հայրենիք» է համարում ոչ միայն Հայաստանի Հանրապետությունը, այլև Իրանի ադրբեջանցիներով բնակեցված տարածքները։ Դե իսկ քաղաքական պատասխանատվությունն էլ կարող է մնալ Իրանի ուսերին, քանի որ այդ ադրբեջանցիները Իրանի քաղաքացիներ են։
Հայաստանի համար զարգացման նման սցենարը կատարյալ ողբերգություն կլինի, որովհետև մենք նախ կբախվենք ոչ թե կանոնավոր բանակի, այլ հարյուր հազարավոր ինչ-որ թափթփուկների, որոնք ունակ են լինելու ամենաայլանդակ հանցագործությունների, իսկ դրանից հետո նոր կերևա ադրբեջանական զինուժը։
Այս ամենից հետո բանակցությունների օրակարգը կդառնա ոչ թե «Զանգեզուրի միջանցքի» տրամադրումը, այլ լավագույն դեպքում այդ հատվածի, իսկ վատագույն դեպքում՝ ամբողջ Սյունիքի մարզի կարգավիճակը։
Իսկ ի՞նչ ռեսուրսներով է այս ամենին դիմագրավելու Հայաստանը։ Շատ դժվար է ասելը, քանի որ Հայաստանը սառեցրել է իր հարաբերությունները ՀԱՊԿ-ում, այսպիսով չխառնվելու համար նրան տալով օրինական հրաշալի առիթ։ ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի իրական դաշնակիցը Թուրքիան է։ Ռուսաստանի հետ ունենք ոչ այդքան բարվոք հարաբերություններ, դրան գումարած վերջինս էլ խրված է ուկրաինական հակամարտությունում։ Ֆրանսիան երբևէ գործնական հստակ քայլեր չի արել Հայաստանի անվտանգության ուղղությամբ ու ֆրանսիացի որևէ զինվոր չի երևալու Սյունիքում, այդ ամենին էլ գումարած ունենք տգետ ու այլոց անկողիններում թավալվող ղեկավար։
Բնականաբար, ամենևին չպետք է խուճապի մատնվել, բայց դա չի նշանակում, որ ջայլամի պես պետք է գլուխը թաղել հողում ու տառապել միայն այլոց կուսությամբ, քանի որ վտանգի դեպքում ջայլամի գլուխը այդպես էլ մնում է հողում թաղված՝ անտեղյակ մնալով սեփական մարմնի հոշոտմանը։
Կարեն Կարապետյան