Համընդհանուր հայտարարագրման համակարգի ներդրման Կառավարության առաջարկած օրենքի նախագիծն ընդունվել է, որով Հայաստանում ներդրվում է համընդհանուր հայտարարագրման համակարգը։ Սակայն ինչպե՞ս է կյանքի կոչվելու այս աղմկահարույց օրինագիծը:

MediaHub-ը զրուցել է տնտեսագետ Կառլեն Խաչատրյանի հետ, ով ներկայացրեց համակարգի էությունն ու դրա առնչությունը քաղաքացիների հետ։ 

-Ի՞նչ է ենթադրում համընդհանուր հայտարարագրման համակարգը։ 

-2025 թվականից սկսած ՀՀ բոլոր չափահաս քաղաքացիները պետք է իրենց եկամուտները հայտարարագրեն։ Այսինքն՝ Պետական եկամուտների կոմիտեին ներկայացնեն տեղեկատվություն նախորդ տարվա իրենց եկամուտների ծավալի մասին։ 

-Կառավարության նախագծի համաձայն համընդհանուր հայտարարագրումն իրականացվելու է փուլային սկզբունքով։ Ի՞նչ է սա նշանակում։ 

-Այո՛, փուլային սկզբունքով է լինելու։ 2023 թվականից բոլոր պետական ու հանրային ծառայողներն են լրացնելու հայտարարագիրը, 2024 թվականից սկսած բոլոր վարձու աշխատողները, իսկ արդեն 2025 թվականից՝ բոլորը։

-Բայց տեխնիկական մասով ի՞նչ ձևով է իրականացվելու քաղաքացիների եկամուտների հայտարարագրումը։

- Ամենայն հավանականությամբ, ՊԵԿ-ում առցանց հաշվետվության ձև կլինի, որտեղ քաղաքացին մուտք կգործի, կլրացնի, էլեկտրոնային տարբերակով կստորագրի և կուղարկի։ Չեմ կարծում, որ թղթային տարբերակով հաշվետվությունները հավաքեն, արդեն 10 տարուց ավելի է հարկային մարմնում էլեկտրոնային կառավարման գործիքներ են ներդրված։ 

-Արդյո՞ք ՊԵԿ-ում էլեկտրոնային տարբերակով եկամուտները հայտարարագրելը բոլոր քաղաքացիների համար մատչելի կլինի։

- Դժվար է ասել հեշտ կլինի, որովհետև պետք է ընդունել, որ էլեկտրոնային գործիքներն անխտիր բոլորին հասանելի չեն, կա հասարակության մի զանգված, որը դրանից օգտվելու համապատասխան հմտություններ չունի։ Այստեղ շատ ավելի խնդրահարույց է զուտ սեփական եկամուտների մասին գրագետ ինֆորմացիան պետությանը փոխանցելը։ Քաղաքացիների մեծ մասը ֆինանսական գրագիտության մակարդակ չունի, որ կարողանա լիարժեք ու ճշտգրիտ տեղեկատվություն ներկայացնի հարկային մարմնին։ Ամենայն հավանականությամբ, սա հանգեցնելու է նրան, որ քաղաքացիները ստիպված են լինելու դիմել հատուկ մասնագետների օգնությանը, ինչը բնականաբար լրացուցիչ ծախս է ենթադրում։

-Ի՞նչ ռիսկեր է ենթադրում համընդհանուր հայտարարագրման համակարգի ներդրումը։ 

-Մեծ հաշվով նպատակը մեկն է՝ փաստացի բոլորի եկամուտները հարկելը, իսկ սա նշանակում է, որ հատկապես ցածր եկամուտներ ունեցող խավի մոտ հավելյալ հարկային բեռ է առաջանալու։ Ամենայն հավանականությամբ եկամուտները հայտարարագրելուց զատ պետությունը ծախսերի մասին տեղեկատվություն է ուզելու ու այս պարագայում ծախսերն ու եկամուտները չհամապատասխանելու դեպքում պետությունը ասելու է, որ ունենք ոչ հայտարարագրված եկամուտներ, հետևաբար պետք է հարկենք Ձեր եկամուտները։

-Կառավարությունն անընդհատ հղում է անում միջազգային պրակտիկային: Ի՞նչ ունենք այս մասով միջազգային փորձի հետ կապված։ 

-Զարգացած երկրների փորձը ցույց է տալիս, որ վաղ թե ուշ այս համակարգին պետք է անցնենք։ Շատ երկրներում, որոնք պարտադիր հայտարարագրման ինստիտուտը ներդրել են, դրանց զուգահեռ որոշակի խթանների համակարգ են ներդրել: Օրինակ, եթե եր հայտարարագրած եկամուտները ինչ-որ շեմից ցածր են, դուք ձեր վճարած հարկերի մի մասն անգամ հետ եք ստանում, կամ եթե սոցիալական, կրթական, առողջապահական ծառայություններից եք օգտվել, նման ծախսեր եք արել այդ տարվա ընթացքում, ապա ձեր հարկը նվազում է, բայց մեր նախագծում նման մեխանիզմներ չենք տեսնում։

-Արդյո՞ք Հայաստանում այս համակարգի ներդրումը կհաջողի։ 

-Դեռ մենք բավարար պատրաստվածություն չենք անցել, որ կարողանանք այս համակարգից լիարժեքորեն օգտվել։ Օրենքի նախագիծն ընդունվել է, մեծ հաշվով սա արդեն օրենսդրական պահանջ է և, բնականաբար, պատասխանատվության որոշակի միջոցներ կսահմանվեն այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր օրենքով սահմանված ժամկետներում հայտարարագիրը չեն ներկայացնի ու մարդիկ կսկսեն տուգանվել, հետևաբար՝ մարդիկ չտուգանվելու համար ստիպված կլինեն հայտարարագիրը ներկայացնել։ Ստացվում է, որ պետությունը, դագանակ օգտագործելով, ստիպելով մարդկանց բերում է հավելյալ անհարմարություններ։

Շուշանիկ Միսկարյան